حکمرانی

لایحه «مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی» (تیر ۱۴۰۴) با داعیه حفاظت از شهروندان در برابر اطلاعات کذب عرضه شد؛ اما مطالعه انتقادیِ مواد آن در کنار تجربه چهار رژیم حقوقیِ شناخته‌شده ـ قانون خدمات دیجیتال اتحادیه اروپا  (DSA 2022)، قانون آلمان  (NetzDG 2017)، قانون محافظت در برابر تحریفات آنلاین سنگاپور   (POFMA 2019)   و قانون ایمنی آنلاین بریتانیا  (OSA 2023) ـ نشان می‌دهد که لایحه تقدیمی دولت به مجلس کاستی هایی دارد و در صورت تصویب بدون اصلاح، به احتمال زیاد از «بررسی واقعیت» به «حذف واقعیت» بدل خواهد شد؛ یعنی مبارزه هدف‌مند با جعل جای خود را به قلع و قمع فراگیر محتوا خواهد داد. در این یادداشت به بررسی انتقادی این مسئله پرداخته‌ایم.

با گذر از قرن بیستم و ورود به دوران اطلاعات، مفهوم قدرت در روابط بین‌الملل و سیاست داخلی دستخوش تحولات اساسی شده است. اگر در گذشته قدرت یک دولت با تعداد تانک‌ها، ناوها و زرادخانه‌های هسته‌ای سنجیده می‌شد، امروز شاخص‌هایی چون ظرفیت پردازش کلان‌داده، توسعه الگوریتم‌های هوشمند، و توان تولید پلتفرم‌های مستقل نرم‌افزاری، به معیارهای تازه‌ای برای ارزیابی قدرت ملی بدل شده‌اند. در این میان، هوش مصنوعی دیگر یک فناوری صرف نیست، بلکه به تعبیری می‌توان آن را زبانِ قدرت در قرن بیست‌و‌یکم دانست؛ زبانی که اگر کشوری به آن سخن نگوید، محکوم به خاموشی و وابستگی است.

اصطلاح «اینترنت طبقاتی» به نظامی از دسترسی به اینترنت اطلاق می‌شود که در آن سطوح متفاوتی از کیفیت، سرعت، محتوا یا آزادی‌های اینترنتی، بر مبنای ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی، شغلی یا نهادی کاربران تخصیص داده می‌شود. به‌عبارت دیگر، برخلاف اینترنت آزاد و بی‌تبعیض (Net Neutrality) که دسترسی برابر برای همگان را تضمین می‌کند، در اینترنت طبقاتی برخی اقشار یا گروه‌ها دسترسی گسترده‌تر، سریع‌تر و آزادتر به اینترنت دارند، در حالی‌که دیگران با محدودیت‌هایی مواجه‌اند.

حدود 120 سال پیش، در زمان جنگ داخلی میان مشروطه‌خواهان از یک سو و محمدعلی شاه قاجار و طرفدارانش از سوی دیگر، ستارخان و یارانش در تبریز همزمان با قوای دولتی و با ارتش روسیه تزاری درگیر جنگ بودند. تلگراف ملی ایران «فیلتر» می‌شد؛ به این معنی که همه تلگراف‌ها خوانده می‌شد و اگر به هر دلیل، ضد سلطنت مطلقه تلقی می‌شد، ارسال نمی‌گشت.

سند ملی هوش مصنوعی اخیرا به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است. سال گذشته، آقای خسروپناه، دبیر این شورا، اشاره کرد که برای تنظیم سند از رویکرد حکمرانی شبکه‌ای بهره گرفته می‌شود و ذینفعان مختلف در این موضوع دخیل خواهند شد. با این حال، باز هم سندی در سطح ملی پشت درهای بسته و در اتاق‌های کارگروه‌های شورا تنظیم شد و عملا نه خبرگان دانشگاهی و نه متخصصان فعال در کسب‌وکارهای هوش مصنوعی نقش خاصی در تدوین سند نداشتند، چه رسد به آنکه در تصویب آن رأیی داشته باشند.

در ابتدای قرن 15 شمسی، اهمیت رسانه‌های جمعی و جایگاه آن‌ها در نظام سیاست‌گذاری کلان کشور بیش از پیش هویدا می‌شود. این مهم ما را بر آن می‌دارد که درباره مواجهه با فناوری‌های نوین موضعی خردمندانه اتخاذ کنیم و ربط و نسبت آن را با فرهنگ ایرانی‌ـ‌اسلامی مورد سنجش قرار دهیم.

بیش از صد سال پیش، جان دیویی در کتاب دموکراسی و آموزش نوشت که جامعه نه تنها توسط اشکال مختلف ارتباطی پشتیبانی می‌شود، بلکه توسط ارتباط نیز احاطه شده است.گروه‌های کوچک، جوامع بزرگ‌تر و نهادهای وسیع- همه‌ی چیزهایی که جامعه‌ای را می‌سازند- در رابطه با نحوه‌ی جریان ارتباط درون و بیرون گروه‌ها عمل می‌کنند…

یاسر خوشنویس در ادبیات حکمرانی، میان دو رویکرد کلیدی حکمرانی سلسله‌مراتبی از یک سو و رویکردهای تکثرگرا هم‌چون رویکرد شبکه‌ای و توزیع شده از سوی دیگر تمایز قائل می‌شوند. استعاره‌ای که رویکرد سلسله‌مراتبی را به خوبی بازنمایی می‌کند، هرم است. […]