مانیفست کارگروه هوش مصنوعی و نوآوری‌های طراحی محور اندیشکده رستا
ابوطالب صفدری
“هوش مصنوعی و نوآوری‌هایِ طراحی محور”
تغییر رویکرد: از “طراحی موقعیت‌مند” به “هوش مصنوعی و نوآوری‌های طراحی‌محور”
کارگروه «طراحی موقعیت‌مند» اندیشکده رستا، بنا به همین قید موقعیت‌مندی، مدت‌هاست تمرکز ویژه‌ای بر هوش مصنوعی و راه‌حل‌های مبتنی بر آن داشته است. از همین رو، و برای آنکه عنوان کارگروه بازتاب روشن‌تری از ماهیت و حوزه فعالیت‌های آن باشد، تصمیم گرفته شد عنوان کارگروه به «هوش مصنوعی و نوآوری‌های طراحی‌محور» تغییر یابد.این عنوان جدید، نه تنها هویت مفهومی کارگروه را به‌وضوح نشان می‌دهد، بلکه مرزهای فعالیت آن را نیز دقیق‌تر ترسیم می‌کند.
این عنوان جدید، بر روی سه کلیدواژه بنیادین استوار است که در ارتباطی ارگانیک و درهم‌تنیده با یکدیگر قرار دارند: هوش مصنوعی، نوآوری و طراحی. این سه مفهوم، چارچوب نظری و عملی فعالیت‌های کارگروه را شکل می‌دهند.
１. هوش مصنوعی و نوآوری
در عصر کنونی که هوش مصنوعی و عامل‌های مصنوعی به سرعت در حال گسترش هستند، صحبت از نوآوری بدون در نظر گرفتن هوش مصنوعی، تقریباً غیرممکن است. هوش مصنوعی به عنوان یک محرک اصلی، تمامی فرآیندهای نوآورانه را در حوزه‌های مختلف دگرگون کرده است. از خلق آثار هنری و موسیقی گرفته تا بهینه‌سازی فرآیندهای مدیریتی، اقتصادی، و حتی پزشکی، هوش مصنوعی نقشی محوری ایفا می‌کند. این فناوری، با ارائه پیشنهاده‌های جدید برای تحلیل داده، پیش‌بینی رفتارها و خلق راه‌حل‌های خلاقانه، مرزهای نوآوری را به شدت جابه‌جا کرده است. دیگر نمی‌توان یک سازمان یا محصول را نوآورانه دانست، مگر آنکه به شکلی استراتژیک از ظرفیت‌های هوش مصنوعی بهره برده باشد. این هم‌زیستی، نشان می‌دهد که این دو مفهوم به طور جدایی‌ناپذیری به یکدیگر وابسته شده‌اند.
2. نوآوری و طراحی
در قلب هر فرآیند نوآورانه، یک فرآیند طراحی نهفته است. طراحی در اینجا به معنای صرفاً زیبایی‌شناسی یا تولید یک محصول فیزیکی نیست، بلکه به معنای یک فرآیند فکری و عملی برای خلق راه‌حل‌های جدید است. از این منظر، طراحی تنها زمانی معنا پیدا می‌کند که به نوآوری منجر شود. ساخت یک صندلی یا یک اپلیکیشن موبایلی که قبلاً وجود داشته، هرچند ممکن است خوب ساخته شده باشد، اما ماهیت طراحی‌محور و نوآورانه ندارد. در مقابل، خلق یک محصول جدید—چه یک ابزار تکنولوژیک، یک خدمت اجتماعی، یا یک فرآیند اداری جدید—مستلزم تفکر طراحی (Design Thinking) و یک رویکرد نوآورانه است. تأکید کارگروه بر این رابطه، نشان می‌دهد که هدف آن بازتولید دستاوردهای گذشته نیست، بلکه خلق راه‌حل‌های بدیع و منحصربه‌فرد است. ارجاع به محصولات پیشین تنها برای الهام‌گیری یا تحلیل است، نه برای تکرار.
3. هوش مصنوعی و طراحی نوآورانه
کارگروه قصد دارد نوعی از نوآوری مبتنی بر طراحی را پیگیری کند که با همکاری و درهم‌تنیدگی با هوش مصنوعی محقق می‌شود. این یعنی هوش مصنوعی نه تنها به‌مثابه یک ابزار، بلکه به‌عنوان یک شریک در فرایند طراحی و نوآوری فهمیده می‌شود؛ شریکی که می‌تواند خلاقیت انسانی را تقویت، فرایندهای پیچیده را تسهیل و مسیرهای تازه‌ای برای حل مسئله بگشاید . طراحی در عصر هوش مصنوعی، دیگر تنها به شکل بصری یا کاربردی یک محصول محدود نمی‌شود، بلکه شامل طراحی الگوریتم‌ها، پرامپت ها، تعاملات انسان با هوش مصنوعی، طراحی رویه های ادرای و سازمانی و حتی طراحی سیستم‌های اخلاقی و شفافیت می‌شود.
با این تعریف دقیق از سه کلیدواژه، کارگروه جدید، مرزهای مفهومی و کارکردی خود را با سایر کارگروه‌ها به‌وضوح مشخص می‌کند. تمرکز اصلی کارگروه، بر فضای کلی و وسیع دیجیتال نیست، که شامل طیف گسترده‌ای از فناوری‌ها مانند رایانش ابری، محاسبات کوانتومی، شبکه‌های اجتماعی یا اینترنت اشیا می‌شود. بلکه، حوزه فعالیت این کارگروه به شکل هدفمند و مشخص، به هوش مصنوعی محدود شده است. هرگاه نیاز به بحث در مورد فناوری‌های دیگر باشد، این بحث‌ها همواره از منظر و با محوریت هوش مصنوعی صورت خواهد گرفت. به این ترتیب، کارگروه “هوش مصنوعی و نوآوری‌های طراحی‌محور” به دنبال پیشبرد نوع خاصی از نوآوری است که در پیوند با هوش مصنوعی و از طریق فرآیندهای طراحی‌محور محقق می‌شود.
