مانیفست کارگروه طراحی موقعیت‌مند اندیشکده رستا
ابوطالب صفدری
اندیشکده رستا، محلی برای مطالعات راهبردی در حوزه فضای مجازی است و وقتی پای فضای مجازی در میان باشد، با طیف وسعی از موضوعات و مسائل مواجهیم که هر یک به نوبۀ خود می‌توانند محل بحث‌های عمیق و دامنه‌دار واقع شوند.
یکی از این مباحث که اهمیتی بنیادین دارد، طراحی است. دقیقا در راستای همین دغدغه است که کارگروهی مستقل تحت عنوان کارگروه “طراحی موقعیت.مند” ایجاد شده است. برای فهم دقیق وظایف و چیستی این کارگروه باید از خودِ مفهوم طراحی آغاز کرد.
امروز وقتی سخن از طراحی به میان می‌آید، از دامنه‌ی وسیعی از فعالیت‌ها صحبت می‌شود که مطلقا محدود به طراحیِ اشیاء یا به تعبیر دونالد نورمن، “اشیاء روزمره” نمی‌شود. حالا ما نه تنها دست به طراحیِ اشیاء می‌زنیم، بلکه صحبت از طراحیِ اپلیکیشن‌های مختلف و وب‌سایت‌های گوناگون نیز می‌کنیم. اما دامنۀ کاربردِ مفهومِ طراحی، از این نیز بسیار فرارتر می‌رود.
در روزگار کنونی بخش وسیعی از فعالیت‌های روزمرۀ افراد در فضای مجازی می‌گذرد (از دوست‌یابی و شبکه‌سازیِ حرفه‌ای بگیرید تا خریدِ تقریباً همۀ ملزوماتِ زندگی و فعالیت‌های بانکی). سهمِ این فضا از فعالیت‌های روزمره به شدت در حال گسترش است. علاوه بر این، با ظهور ابزارهای تازه‌ای مثل سیستم‌های مختلف هوش مصنوعی، فعالیت هایی که پیش‌تر کاملاً انسانی محسوب می‌شدند، در حال ماشینی و مجازی شدن هستند. این فرایندِ دیجیتالی-مجازی‌شدنِ رو به رشد، ابعاد تازه‌ای در مفهومِ طراحی ایجاد کرده است.
حالا ما می‌توانیم از طراحیِ رفتارِ کاربر، از طراحیِ تعاملِ انسان-ماشین و از همکاری با ماشین در طراحیِ اشیاء صحبت کنیم. درست در همین نقطه است که مفهومِ “کارگروه طراحی موقعیت‌مند” مطرح می‌شود. کارگروهی که با عنایت به همۀ این تغییرات و پیشرفت‌های روزافزون، نگاهی فرارشته‌ای و بینارشته‌ای به فرایند طراحی دارد.
از منظر این کارگروه، طراحی فرایندی پیچیده است که مستلزم همکاری تخصص‌های مختلف از رشته‌های گوناگون از جمله فلسفه، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، انسان‌شناسی و علوم شناختی است. به همین منظور، گامِ اصلی و اولیۀ مد نظر این کارگروه، تاسیس “آزمایشگاه طراحی” (Design Lab) است. جایی که افراد، از حوزه‌ها و با تخصص‌های گوناگون، حولِ محور طراحی به معنای وسیع خودش که در بالا اشاره شد، متمرکز شده‌اند.
