مانیفست کارگروه حکمرانی اندیشکده رستا
یاسر خوشنویس
اندیشکده رستا بر موضوعات فکریِ مرتبط با فضای مجازی متمرکز شده است. فضای مجازی یک سیستم اجتماعی-فنی بزرگ است که بازیگران مختلفی چون تولیدکنندگان نرمافزارها و سختافزارها، تولیدکنندگان محتوا، کاربران تجاری و غیرتجاری از عموم جامعه، کسبوکارها، دانشگاهیان و دولت در آن فعالاند. (در اینجا، دولت را برای اشاره به کل دستگاه حاکمه و نه صرفا قوه مجریه به کار میبریم و آن را معادل واژه state میدانیم.)
هدف کارگروه حکمرانی دوگانه است: اول، درک چگونگی حکمرانیِ بالفعلِ این فضا در ایران معاصر و دوم، ارائه پیشنهادهایی متقن و اندیشیده برای بهبود شیوه حکمرانی فضای مجازی.
حکمرانی فضای مجازی در ایران تابعی از اشکال تاریخی و رایج حکمرانی در کشور است که هم تباری از اندیشههای سنتیـپادشاهی دارد و هم تباری از رویکردهای مدرن و شبهدموکراتیک. بنابراین، درک چگونگی حکمرانیِ بالفعل فضای مجازی نیازمند شناخت بیشتر درباره اندیشهها، ساختار و رویههایی است که تبارهای مذکور فراهم آوردهاند. با توجه به این نکات، از رویکردهایی که گرفتار منظری تونلیاند و با تکیه بر متون مرسوم و نوعا انگلیسیزبان، سعی میکنند حکمرانی فضای مجازی در ایران را بر اساس ساختارهایی چون چرخههای سیاستیِ لیبرال و نولیبرال یا دولت رفاهی توصیف و تبیین کنند و در نتیجه، به خطا میروند، پرهیز خواهیم کرد. تمایز میان دولتهای دسترسی بسته و دولتهای دسترسی باز، مکتب فکری سیستمهای اجتماعی بزرگ و رویکرد تبارشناسیِ تاریخی در این مسیر راهگشاست. همچنین، از آثار متخصصانی که اندیشههایی را از مطالعات تاریخی، فلسفه سیاسی و اقتصاد سیاسی در مورد ایران دوره قاجار و پهلوی و پس از آن به کار بستهاند، بهره خواهیم برد.
بنابراین، امیدواریم که توصیفاتی بدیع و قابل دفاع برای درک چگونگی حکمرانی فضای مجازی در ایران ارائه دهیم. در گام بعدی، پیشنهادها و تجویزهای ما برای حکمرانی بهتر این فضا بر توصیفات مذکور مبتنی خواهد بود، چراکه معتقدیم توصیف درست مسئله نیمی از راهحل است.
کارگروه حکمرانی اندیشکده رستا در مسیر پژوهشی خود، به ترتیب و با نقشه راهی مشخص به موارد زیر میپردازد:
- مجموعهای از مدخلها به موضوع حکمرانی به طور کلی و نیز مجموعهای از مدخلها به موضوعات اختصاصی در حکمرانی فضای مجازی، خصوصا حکمرانی دادهها.
- موردکاویهایی درباره چگونگی حکمرانی رسانههای جدید در ایران از دوره قاجار تا کنون از تلگراف و رادیوتلویزیون گرفته تا اینترنت، وبلاگها و شبکههای اجتماعی امروزی.
- تحلیلها و نقادیهایی درباره شیوه کنونی حکمرانی فضای مجازی در ایران و تحولات مرتبط با آن.
- ارائه پیشنهادهایی برای حکمرانی بهتر فضای مجازی با تکیه بر مطالعات نظری، مطالعات تاریخی و توصیفهای پیشگفته.
حکمرانی در عمل از طریق تنظیم، تصویب و اجرای آییننامهها و مقررهها به شیوهای سلسلهمراتبی، فعالیت در بازارهای مرتبط و تعامل در شبکهها پیش میرود. در نتیجه، کارگروه حکمرانی ارتباط نزدیکی با کارگروه حقوق و تنظیمگری اندیشکده و نیز با اندیشمندانی خواهد داشت که منظری اجتماعی ـ سیاسی دارند.
امید است که مجموعه این تلاشها در نهایت به درک بهتر حکمرانیِ بالفعل فضای مجازی در ایران و کمک به بهبود حکمرانی این فضا منجر گردد.