کارگروه راهکارهای دیجیتال اندیشکده رستا
مقدمه: وقتی بلاکچین به جنگ نزدیک میشود …
جنگ، از آن دست واژههاییست که به ذات، یادآور ویرانی، بیثباتی و از بین رفتن نظم است. در این فضا، شاید نتوان از فناوری انتظار معجزه داشت، اما میتوان به آن به چشم ابزاری نگاه کرد که در برخی موقعیتها، گرهی باز میکند یا مسیری تازه نشان میدهد.
بلاکچین، یکی از این ابزارهاست.
هرچند اغلب با رمزارزها و تراکنشهای مالی شناخته میشود، اما در موقعیتهای بحرانی، میتواند ظرفیتهایی فراتر از انتظار داشته باشد. از ثبت هویت گرفته تا توزیع کمکهای بشردوستانه، از مدیریت اطلاعات گرفته تا ایجاد اعتماد دیجیتال؛ بلاکچین میتواند – با فرض شرایط مناسب – نقشی مهم ایفا کند.
کاربردهای بلاکچین در شرایط جنگی
شاید در نگاه اول فناوری بلاکچین کاربرد چندانی در شرایط جنگی نداشته باشد اما واقعیت این است که از این فناوری در شرایط جنگی میتوان بسیار بهره برد. در ادامه به بررسی برخی از کاربردهای احتمالی یا حتی واقعی بلاکچین در شرایط خاص جنگی اشاره خواهیم کرد. در همه موارد سعی شده با توضیحات جامع، مثال و نمونه واقعی در صورت وجود، به درک بهتر خواننده کمک شود. کاربردهای بلاکچین در شرایط بحرانی و جنگی عبارتند از:
- هویت، وقتی مدارک گم میشوند: در بسیاری از بحرانها، از جمله درگیریهای نظامی، افراد ممکن است مدارک شناساییشان را از دست بدهند. همین مسئله میتواند دریافت خدمات درمانی، غذایی یا حتی جابهجایی بین کشورها را دشوار یا غیرممکن کند. اگر چه در شرایط عادی گم کردن مدارک با احتمال بسیار کمی رخ میدهد اما در شرایط درگیری نظامی و جنگ به دلیل تخریب منازل مسکونی یا حتی شرکتهای تجاری، و همچنین جابجایی افراد از ترس آسیبدیدن به مکانهای امنتر ممکن است دسترسی به مدارک امکانپذیر نباشد یا مدارک از بین رفته باشند. در این شرایط بلاکچین میتواند گزینه مناسب و راهحل دیجیتالی باشد.
- در برخی مناطق درگیر بحران، نمونههایی از این شیوه مورد استفاده قرار گرفته و در مواردی توانسته مسیر دسترسی به خدمات را برای پناهجویان هموارتر کند.
- کمکهای انسانی، شفافتر از همیشه؟ شاید: در شرایط اضطراری، کمکهای مردمی و بینالمللی اغلب به سرعت به سمت مناطق بحرانزده روانه میشوند. اما مسیر رسیدن این منابع به افراد نیازمند ممکن است با چالشهایی مثل ناهماهنگی، خطای انسانی یا در بعضی موارد، حتی سوءاستفاده همراه باشد. بلاکچین میتواند به کاهش این مشکلات کمک کند. اگر کمکها بهصورت توکنهای دیجیتال ثبت و ردیابی شوند، شفافیت مسیر توزیع افزایش مییابد و احتمال خطا یا انحراف کاهش پیدا میکند. البته پیادهسازی چنین سیستمی در شرایط واقعی به زیرساخت، آموزش و پذیرش اجتماعی نیاز دارد.
- تجربههایی در برخی کمپهای پناهجویان نشان دادهاند که استفاده از کیفپول دیجیتال و سیستمهای مبتنی بر بلاکچین، میتواند سرعت و دقت توزیع را بیشتر کند؛ هرچند نمیتوان این تجربهها را بهطور کلی تعمیم داد.
- هماهنگی تیمهای امدادی؛ وقتی هر دقیقه اهمیت دارد: در شرایط بحرانی، تیمهای مختلفی از گروههای امدادی، نظامی، داوطلبان و نهادهای محلی وارد میدان میشوند. نبود هماهنگی میان این گروهها میتواند به تکرار فعالیتها در یک منطقه و بیتوجهی به مناطق دیگر منجر شود. پلتفرمهای غیرمتمرکز مبتنی بر بلاکچین، میتوانند این ناهماهنگی را کاهش دهند. با ثبت اطلاعات بهصورت لحظهای و اشتراکگذاری آنها در بستری امن، میتوان دید بهتری از منابع موجود، نیازهای جاری و وضعیت منطقه بهدست آورد. البته در عمل، موفقیت چنین راهکاری به عواملی مثل پوشش اینترنت (و حتی اینترنت ملی که بستر بلاکچین بر روی آن فعال باشد)، آمادگی فنی تیمها و اعتماد سازمانها بستگی دارد.
- در برخی موارد، چنین سامانههایی باعث بهبود سرعت عملیات امدادی و کاهش تداخل منابع شدهاند، اما اجرای گسترده آن همچنان نیازمند بررسی و ارزیابی است.
- وقتی پول فیزیکی نیست یا سامانههای بانکداری دیجیتال ممکن است با مشکل روبرو شده باشند ، پول دیجیتال شاید راهی باشد: در بسیاری از بحرانهای جنگی، زیرساختهای بانکی ممکن است از کار بیفتند یا تحت فشارهای اقتصادی و تحریمها قرار بگیرند. در این شرایط، جابهجایی پول و تأمین نیازهای اساسی برای مردم به یک چالش جدی تبدیل میشود. در این موقعیت، کیفپولهای دیجیتال میتوانند جایگزینی موقت ارائه دهند. بلاکچین امکان ارسال مستقیم کمکهای مالی از نقاط مختلف دنیا را بدون عبور از سیستم بانکی فراهم میکند. با این حال، پذیرش رمزارزها یا توکنهای بلاکچینی توسط مردم محلی و وجود ابزارهای مناسب برای استفاده از آنها، شرط کلیدی این راهکار است.
- در برخی کشورها، در جریان بحرانهای داخلی یا نظامی، استفاده از رمزارزها بهعنوان روش جایگزین پرداخت مورد آزمایش قرار گرفته و نتایج نسبی داشته است.
- جنگ اطلاعات؛ بلاکچین در مقابل اخبار جعلی: در فضای بحران، اطلاعات نادرست میتواند بهسرعت گسترش یابد. انتشار شایعات، تصاویر ساختگی یا گزارشهای جعلی گاهی نهتنها بیضرر نیست، بلکه میتواند بحران را تشدید کند. بلاکچین، بهدلیل خاصیت ثبت دائمی و تغییرناپذیر اطلاعات، میتواند به مقابله با این پدیده کمک کند. اگر یک گزارش خبری یا تصویر مستند، از همان ابتدا روی بلاکچین ثبت شود، امکان جعل یا تحریف آن بسیار محدود میشود. اما باید در نظر داشت که ایجاد چنین سیستمی در مقیاس گسترده، مستلزم همکاری رسانهها و خبرنگاران مستقل است.
- تجربههایی در این زمینه انجام شده که در برخی موارد توانستهاند اصالت گزارشها را حفظ و از حذف یا دستکاری آنها جلوگیری کنند.
- املاک و داراییها؛ وقتی سند کاغذی کافی نیست: در جنگ، بسیاری از اسناد مالکیت از بین میروند. در بازسازیهای پس از بحران، اثبات مالکیت داراییها یکی از مسائل پیچیده و پرتنش است. البته امروزه در بسیاری از کشورها مثل ایران زیرسیستمهای ثبت املاک و اسناد وجود دارند اما شاید بتوان با استفاده از بلاکچین ثبت این اسناد را سریعتر، با کیفیتتر، و دقیقتر کرد. ثبت داراییها روی بلاکچین، راهی برای حفظ حقوق مالکیت در آینده است. اگر اطلاعات مربوط به ملک، زمین یا دارایی دیجیتالی روی بلاکچین ثبت شده باشد، حتی در صورت از بین رفتن نسخههای فیزیکی، امکان بازیابی و استناد به آن وجود خواهد داشت.
- در برخی کشورها، چنین روشی بهعنوان زیرساخت پشتیبان استفاده شده و در شرایط خاص توانسته اختلافات مالکیتی را سادهتر حل کند.
جمعبندی: بلاکچین، نه ناجی مطلق، اما ابزاری قابل تأمل
هیچ فناوریای بهتنهایی قرار نیست بحران را تمام کند یا جان همه را نجات دهد. بلاکچین هم از این قاعده مستثنا نیست. اما در شرایطی که ساختارهای سنتی از کار افتادهاند، اعتماد عمومی کاهش یافته و نیاز به شفافیت بیش از همیشه احساس میشود، بلاکچین میتواند نقش مؤثری داشته باشد.
با کمک این فناوری میتوان راهکارهایی از نوع دیجیتال برای حفظ هویت، مدیریت کمکها، تسهیل جابهجایی منابع، و حتی مقابله با جنگ روانی یافت. البته، موفقیت این راهکارها بستگی به زیرساخت، آموزش، پذیرش اجتماعی و میزان آمادگی نهادهای درگیر دارد. در یک کلمه به جز زیرساخت فنی نیازمند فرهنگسازی نیز هستیم.
در نهایت، شاید بتوان گفت:
بلاکچین نه معجزه است، نه خیال؛ بلکه گزینهای است قابل بررسی در روزهای سخت …
