گزارشی اجمالی از لکچر امیرحسین صالحی / مدیر کارگروه حقوق و مقررات اندیشکده رستا
ساناز پناهی
هوش مصنوعی
هوش مصنوعی به عنوان یک پدیده‌ی به اصطلاح نوظهور، تاریخچه‌ای بسیار طولانی دارد. هوش مصنوعی، سیر و روند تاریخی پرفراز و نشیبی را طی نموده است تا از اولین ماشین تورینگ(به عنوان دریچه‌ی ورود به دنیای شگفت انگیز رایانه‌ای)، تا شبکه‌های عصبی امروزی را طی نماید.
تعریف هوش مصنوعی
منظور از هوش مصنوعی (AI) آن دسته از فناوری‌هایی است که برای تقلید و شبیه‌سازی هوش انسانی تلاش می‌کنند و به نحوی برنامه‌ریزی شده‌اند که مانند انسان‌ها فکر یا عمل کنند.
انواع هوش مصنوعی
دسته بندی انواع هوش مصنوعی در ابتدا شامل دو طبقه بوده است و امروزه در جهت تکمیل آن شامل سه طبقه می‌باشد. لازم به ذکر است که این گونه تقسیم بندی‌ها به صورت شناور می‌باشند.
- هوش مصنوعی باریک یا ضعیف: این نوع از هوش مصنوعی نمونه‌های بسیار ابتدایی از هوش مصنوعی هستند که تلاش می‌کنند شبیه انسان عمل کنند ولی توانایی عمل به این مهم را، در همه‌ی ابعاد ندارند و قرار بر این نیست مانند انسان آگاهی داشته باشند و یا درک کنند. از این جهت، برای آن دسته از وظایفی که منحصر به یک وظیفه خاص هستند کاربرد دارند. مانند دستیار صوتی اپل.
- هوش مصنوعی عام: این نوع از هوش مصنوعی، ماشین‌هایی هستند که بتوانند به طور کلی مانند انسان فکر کنند. در حال حاضر این طبقه جنبه نظری دارند.
- هوش مصنوعی فوق هوشمند: در این نوع، مساله فراتر رفتن از هوش انسانی مطرح می‌باشد. برای رسیدن به این مرحله مسیر طولانی‌ای در پیش است و مانند طبقه‌ی پیشین این نوع از هوش مصنوعی نیز در حد نظری عنوان می‌شود.
فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی
یادگیری ماشین
ایده اولیه تعامل انسان با رایانه دستوری بوده، به نحوی که دیتا به رایانه ارائه داده می‌شده است تا عملیات مشخصی را انجام دهد، با توجه به نوع دستور، رایانه اطلاعات مورد نیاز را به عنوان خروجی، در اختیار کاربر قرار می‌داده است. قدرت یادگیری در ماشین، چرخه اولیه مذکور را دچار تحول کرد. با استفاده از این توانایی، امروزه می‌توان ورودی و خروجی را در اختیار رایانه قرار داد تا رایانه خودش، ارتباط میان آن‌ها را کشف کند و در جای مربوطه، بتواند نیاز انسان را برآورده سازد.
یادگیری عمیق
یادگیری عمیق زیر مجموعه یادگیری ماشین قرار می‌گیرد. در این نوع مدل، مانند شبکه‌های عصبی، طی هزاران عملیات ریاضی، خروجی مناسب را تحویل داده می‌شود.
پردازش زبان طبیعی
این مدل به دنبال این است که زبان و نحوه‌ی صحبت کردن انسان را، که به تبع به نحوه فکر کردن نیز مرتبط است، تقلید کند. مانند چت جی پی تی.
رباتیک
تمام فناوری‌های مربوط به هوش مصنوعی که تا این جا مطرح شده است را می‌توان بر روی یک ربات پیاده سازی کرد. رباتیک بیشتر به منظر فیزیکال ارتباط دارد و در کنار هوش مصنوعی قرار نمی‌گیرند.
اخلاق در هوش مصنوعی
با توجه به این مساله که هوش مصنوعی به عنوان یک پدیده (با داشتن تمام مفاهیم فنی و تکنیکال) وارد دنیای اجتماعی می‌شود و قرار است به انسان اطلاعاتی ارائه دهد تا به وسیله آن تصمیم گیری صورت گیرد، می‌بایست بایدها و نبایدهایی با در نظر گرفتن موارد اخلاقی در تعامل با انسان و هوش مصنوعی تعیین گردد. در آینده می‌بایست قانون‌گذاری‌های بسیاری در این زمینه انجام شود.
اهمیت مساله اخلاق در هوش مصنوعی
تصمیم گیری توسط هوش مصنوعی زندگی انسان‌ها را تحت تاثیر فراوانی قرار می‌دهد. از طرفی سوگیری‌های بالقوه هوش مصنوعی می‌تواند نابرابری‌های موجود در جامعه را تداوم بخشد. به طور کلی، تعامل میان انسان و هوش مصنوعی ممکن است چالش‌هایی را به وجود بیاورد.
مهم‌ترین نگرانی‌های اخلاقی
- سوگیری و تبعیض: ماشین‌ها بر اساس داده‌هایی که به آن ارائه شده است یاد گرفته‌اند و تصمیم‌گیری می‌کنند. اگر داده‌هایی که به ماشین داده شده است با سوگیری باشد به تبع تصمیم‌گیری‌ها هم، دچار سوگیری خواهند شد. این سوگیری‌ها علاوه بر دادههای سوگیرانه، ممکن است از طریق سوگیری در مدل و الگوریتم پردازش، حاصل شده باشند. همچنین می‌تواند دلیل یا دلایل آن به سادگی قابل تشخیص نباشند.
- حریم خصوصی و نظارت بخش عمومی: ماشین‌های هوشمند به هر میزانی که دادههای بیشتری در اختیار داشته باشند، می‌توانند تصمیمات پیشرفته‌تری اتخاذ کنند بنابراین منابع اطلاعاتی گنجینه‌های ارزشمندی محسوب می‌شوند. در این مرحله مساله حریم خصوصی اهمیت می‌یابد. به طور مثال دولت‌ها نیز بر این اساس می‌توانند اطلاعات شخصی افراد را رصد کنند و در آینده مورد استفاده قرار دهند.
- احتمال از دست رفتن مشاغل افراد، توسط هوش مصنوعی: در دنیای آینده، مشاغلی که نیاز به ایده‌پردازی دارند پا بر جا خواهند ماند و افراد با مشاغلی که ماشین‌ها توانایی انجام آن را دارند از چرخه اقتصاد خارج می‌شوند و به تبع تبعات اقتصادی بسیاری برای بخش اعظمی از انسان‌ها به وجود خواهد آمد.
پاسخ به نگرانی‌های اخلاقی
- شفافیت در الگوریتم‌ها: همان طور که گفته شد، مساله هوش مصنوعی زندگی و آینده انسان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بنابراین بایستی در این خصوص شفافیت لازم و کافی به عموم مردم داده شود و یافته‌ها به عنوان اسرار محرمانه جهت منافع شخصی پنهان نشوند.
- مسئولیت: اگر نتیجه‌ی دلخواه حاصل نشد چه کسی پاسخگو است؟ هوش مصنوعی در موارد بسیار حیاتی و مختلفی قابل استفاده است. مانند پزشکی و غیره، بنابراین پاسخ به این مساله بسیار اهمیت دارد.
- شمول: تلاش برای در نظر گرفتن همه گروه‌ها در شکل‌دهی به مجموعه داده‌ها و پیشگیری از سوگیری‌های احتمالی و اطمینان از داده‌هایی که به ماشین داده می‌شود، جهت بی‌طرفانه بودن آن‌ها کسب شود.
حقوق در هوش مصنوعی
چالش‌های حقوقی پیش آمده با هوش مصنوعی
- مسئولیت و ضمانت قهری: اگر ضرری توسط هوش مصنوعی وارد شود، تقصیر بر عهده که خواهد بود؟
- مالکیت معنوی: چه کسی مالک آثاری است که توسط هوش مصنوعی تولید می‌شوند؟
- حریم خصوصی: لزوم حمایت از دادههای شخصی افراد و حفظ آن.
وضعیت حقوقی فعلی
معاهدات و فعالیت‌ها و گفت و گوها در سطح بین المللی در حال انجام می‌باشد.
پژوهش‌های بسیاری در این زمینه در حال بررسی مسائل موجود می‌باشد.
آینده حقوق هوش مصنوعی
بر اساس مطالبی که تا این جا بیان شد، نیاز برای نظام‌های تنظیم‌گری جدید برای حمایت توامان از آزادی‌های فردی و اجتماعی افراد و در عین حال فراهم کردن زمینه مناسب برای رشد اقتصادی وجود دارد. حقوق‌دانان در شکل‌دهی به آینده نظام هنجاری-حقوقی هوش مصنوعی نقش به سزایی دارند.
کاربرد هوش مصنوعی در بخش حقوقی
- پژوهش‌های حقوقی: برای انجام پژوهش‌های حقوقی در زمان گذشته، ابزارهای ضعیف‌تری نسبت به امروز وجود داشته است و با وجود هوش مصنوعی از ابزارهای مربوطه می‌توان استفاده نمود.
- تحلیل قراردادها: با استفاده از ابزارهای تحلیل و مرور خودکار قراردادها، دیگر نیازی به بررسی بی‌شمار پرونده وجود ندارد و می‌توان تمامی اطلاعات را در اختیار ماشین قرار داد تا بررسی کند. از طرفی ابزارهای هوش مصنوعی می‌توانند تا حدودی شانس موفقیت را برآورد کنند.
- رسیدگی به دعاوی: ابزارهای خودکار تحلیل اسناد و مدارک مرتبط با دعاوی می‌تواند بسیار کارا باشند. همچنین هوش مصنوعی با تحلیل استراتژی مناسب در هر مرحله در فرایند رسیدگی به دعوا کمک شایانی در این زمینه می‌کند.
- ارتباط با موکلین حقوقی: استفاده از چت‌بات‌ها برای پاسخگویی به سوالات پایه و ساده حقوقی و حتی مشاوره‌های حقوقی مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
کلام پایانی
در نهایت هر آن چه در جهان اتفاق می‌افتد هم جنبه‌ی مثبت دارد و هم جنبه منفی، هم می‌تواند فرصت باشد و هم تهدید!
برای ورود به دنیای آینده در کل جهان، فارغ از موقعیت مکانی و نوع حاکمیت، دولت‌ها در مواجه با این مساله شتاب زده عمل می‌کنند و در این مرحله است که حقوق‌دانان می‌توانند و می‌بایست پای در میدان نهاده و دست به پژوهش‌ها و اقداماتی کارگشا در این حوزه بزنند.
